Toplumsal Hareketlilik Nedir

"Hareketlilik" kavramı, toplumdaki birey ya da grupların fiziksel ya da toplumsal çevredeki herhangibir hareketini ifade eder. Genel olarak yer, zaman ve toplumsal yapıda meydana gelen hareketlilik iki türlüdür:

1) Fiziksel Hareketlilik

Fiziksel hareketlilik, genellikle göç olarak adlandırılır. (Coğrafî hareketlilik)

2) Toplumsal Hareketlililik

Toplumsal hareketlilik ise toplumsal statü değişmelerini içine alır. Coğrafî göç tipleri gönüllü ya da zorunlu olabilir. Gönüllü göçlerin sebepleri çeşitlidir. Örneğin köyden kente iş bulmak için gelmek, göçebelerin daha iyi geçim sağlayacakları bölgelere gidişleri gibi ekonomik sebeplerin yanında, siyasal baskılardan kaçınmak, ırksal ayrımlardan kurtulmak, dinsel özgürlük elde etmek gibi bireysel sebepler de söz konusu olabilir.
Zorunlu göçler ise, istenmeyen yabancı kimselerin bir ülkeden kovulması, toplama kamplarına sürülme, suçların tardedilişi gibi sebeplerle olabilir.

TOPLUMSAL HAREKETLİLİK TİPLERİ

Yatay ve Dikey olarak iki çeşittir.

A. Yatay Toplumsal Hareketlilik

Aynı toplumsal düzeyde kalmak şartıyla bir benzer grup ya da durumdan diğerine doğru ileri geri hareketi ifade eder. Örneğin, eşit itibar derecesindeki bir meslekten diğerine geçiş yatay hareketliliktir. Aynı serî içinde tip farklılığı olan birimlere geçişi ifade eden bir hareketliliktir. Bir ortaokul müdürünün bir firmaya satış müdürü oluşu gibi. Bu tip hareketlilikte statü değişmesi söz konusu değildir.

B. Dikey Hareketlilik

Bu durumda ise, bir toplumsal sımftan diğerine geçiş söz konusudur. Burada bireyin toplumsal statüsü değişmektedir. Bu hareketlilikte birey, bulunduğu sınıftan yukarı çıkabileceği gibi aşağı sınıfa da düşebilir.

a. Yukarı doğru hareketlilik

Dikey hareketlilik, kuşaklar arası olabileceği gibi, aynı kuşakta da cereyan edebilir. Eğer hareketlilik kuşaklar arasında oluyorsa, örneğin, bir kız ya da oğul, ana ya da babasının sınıfından yukarı çıkıyor ya da aşağı iniyorsa buna, " Kuşaklararası Hareketlilik" diyoruz.
Buna karşılık, hareketlilik aynı kuşakta cereyan ederse, örneğin genç bir fabrika işçisi işini bırakıp kendi adına bağımsız bir iş yeri açıp işletse ve bunda da başarılı olsa, önemli miktarda servet elde etse, buna da "Mesleksel Hareketlilik" diyebiliriz.
"Grup Hareketliliği" -Bireysel toplumsal hareketliliğe yer vermeyen kast toplumlarında hâlâ grup temeline dayanan bir hareketliliğe yer verilmektedir. Örneğin Hindistan'da farklı kastların göreli statüsü bazan yeniden değerlendirilir. Böylece bütün kastlardaki kimselerin saygınlık bakımından yukarı ve aşağı doğru hareketliliği sağlanmış olur.
İşçilerin çeşitli toplumlarda yukarı sınıfa geçişleri söz konusu olmaktadır. Bu durum onların yukarı doğru grupsal olarak yükselmelerini ifade etmektedir.
Örneğin Avustralya'daki işçiler 1900'lerden beri grupsal olarak statülerini geliştirmişlerdir. Bu durum hükümet ücret denetimi örgütü ve aile ödeneklerinde uygulanan çocuk sayısına ve ihtiyarlara sağlanan büyük yararlar ile ele alınan liberal sistem sayesinde gerçekleşmiştir. İngiliz işçi sınıfı da orta sınıfa göre göreli statülerini arttırmışlardır.Bu durum sağlık hizmetleri, işsizlik sigortası, emeklilik ve sakatlık tazminatları ve yoğun biçimde uygulanan serbest orta öğretim programları sayesinde gerçekleşmiştir. Böylece işçi sınıfının yaşam standardı yükselmiştir.
Brezilya'da yine kentte çalışan işçilerin statüleri orta sımfa oranla artmıştır. 1930'lardan beri enflasyon, orta sınıflarla işçi sımfı arasındaki mesafeyi azaltmıştır.
Amerika'daki işçi sınıfı da yukarıda değinilen ülkelerdeki işçi sınıfından daha fazla yukarı doğru grupsal hareketliliğe uğramışlardır. Almanya'ya Türklerin işçi olarak gidişinden sonra orada en alt işlerde çalışan diğer yabancı işçiler ve Alman işçileri de daha kazançlı ve statüsü daha yüksek işlere otomatik olarak geçmişlerdir. Çünkü Türkler, daha önce onların doldurduğu alt hizmetlerde, fabrika işçiliği niteliğinde olmayan işlerde çalışmaya başlamışlardır.
Grup hareketliliği, genellikle bazı baskı altında tutulmuş grupların ortaklaşa toplumsal statülerini arttırmak için giriştikleri bir olaydır. Grup temeline dayanan hareketliliğin gerçekleştirilmesi çabalan, bireysel hareketliliğin mevcut olmadığı durumlarda söz konusu olmaktadır. Pekçok devrimler ve Fransız devrimi, bir zamanlar bireysel hareketliliğe
açık olan durumun sonradan kapalı duruma getirilerek geniş halk gruplarının hareketliliğine engel olunması sebebiyle meydana gelmiştir.
Gözlemciler, böyle ortaklaşa toplumsal durumların geliştirilmesi ile ilgili gürültülü ya da sessiz çabalara her zaman rastlıyabilirler.
Çeşitli meslek gruplarının eylemleri bu konuda güzel bir örnektir.
Mesleksel statünün geliştirilmesinin temel cihazı mesleğin, "Meslekselleşmesi" dir. Bu teoriden hareket etmek, sadece yalnız mesleğin kendisinden toplumsal bakımdan çok daha etkili olmaktadır. Bu konuda öğretmenler birer örnektir. Onlar ortaklaşa statülerini öğretimin bir meslek olduğunu göstererek arttırmaya çalışırlar. A.B.D. de kapıcıların bina sorumluluğunu üzerlerine alma çabalan, anesteziyologların kendilerinin hemşire olarak değil de doktor olarak dikkate alınmaları için giriştikleri çabalar birkaç örnektir.
Toplumumuzda da bazı mesleklerin statülerinin arttırılması çabalarına herzaman tanık oluyoruz. Ücret arttırımları, çeşitli imkânlar ve ayrıcalıklar sağlanması yoluyla bazı meslekler toplumsal statülerim arttırmaktadırlar. Hatta eğitsel yoldan mesleği çekici duruma getirmelere bile rastlarız. Örneğin yüksek okullar bağımsız duruma getirilir, ya da akademi ya da üniversitenin bir fakültesi durumuna getirilir.
Bu son örnek, toplumumuzda, mesleğin daha hazırlık aşamasında çekici duruma getirilmesine bir örnektir.
Toplumda, genellikle yukarı doğru hareketlilik, aşağı doğru hareketlilikten daha fazladır.

b. Aşağı doğru hareketlilik

Aşağı doğru hareketlilik bir felâket olarak nitelendirilir. Örneğin yaşlı, istikrarlı bir aile kurmuş bir birey, bir iş yerini açtıktan bir süre sonra işleri iyi gitmeyebilir ya da bir ekonomik durgunluk sonucu iflas edebilir. Bu aile, bir süre eski serveti ile yaşam biçimini koruyabilir. Fakat zamanla, ilk durumunu (Toplumsal sınıfını) kaybederek toplumsal sınıfı değişir. Bu örnekte ekonomik bir sebeple aşağı doğru hareketlilik söz konusudur.

Aşağı doğru toplumsal hareketliliğin diğer sebepleri de şunlar olabilir :
a) Bazı kişisel intibaksızlık biçimleri, örneğin alkolizm, narkotik alışkanlığı, psikolojik hastalık (Sinir hastalığı) gibi.
b) Evlenme yüzünden aşağı doğru toplumsal hareketlilik. Örneğin babası bir işletmenin yöneticisi olan orta sınıftan bir kızın alt sınıftan niteliksiz bir işçiyle evlenmesi durumunda olduğu gibi. Çünkü ailenin toplumsal sınıf durumu geniş ölçüde meslek, gelir ve eğitime bağlı olduğu için kız ve ailesi bakımından bu durum, bir aşağı doğru toplumsal hareketliliği ifade eder

---

Tarih: 2013-12-20 22:00:00 Kategori: Edebiyat